ضریب تاثیر یکی از موضوعات مورد بحث در چاپ و نشر و جامعه علمی است. تامسون رویترز [Thomson Reuters]‌ به بیشتر نشریات یک ضریب تاثیر سالانه (IF) اختصاص می‌دهد، که برابر است با میانگین میزان استناد در سال جاری به مقالات منتشر شده در آن نشریه در دو سال گذشته. در ماه گذشته، تامسون رویترز گزارش بسیار مورد انتظار خود را با نام گزارش‌های استناد به نشریات (JCR) مربوط به سال 2013 را منتشر کرد که حاوی ضرایب تأثیر جدید نشریه است. بر اساس گزارش تامسون رویترز، آخرین JCR حاوی ویژگی‌های 10853 نشریه منتشر شده در زمینه 232 رشته علمی در 83 کشور جهان است. در مجموع تعداد 379 نشریه اولین ضریب تاثیر خود را دریافت کردند. علاوه بر این، 37 نشریه به دلیل فعالیت‌های مشکوک در زمینه استناد توقیف شدند. نشریات توقیف شده پس از دو سال دوباره مورد بررسی قرار گرفته و درباره آن‌ها تصمیم گرفته می شود که آیا باید در JCR گنجانده شوند یا خیر.

در این جا برخی از مهم‌ترین نکاتی که مورد توجه واقع شده‌اند فهرست می‌شود: تعداد 66 نشریه از فهرست ضریب تاثیر JCR سال 2013 کنار گذاشته شدند که دلیل آن استناد بیش از حد به صورت خود استنادی یا «انباشت استناد» بوده است، به این مفهوم که نشریات بیش از اندازه به خود یا به یکدیگر استناد می‌دهد. بر اساس گزارش تامسون رویترز، 55 درصد نشریات افزایش ضریب تاثیر داشتند در حالی که 45 درصد از آنان کاهش ضریب تاثیر روبرو شدند. یکی از این نشریات که با کاهش ضریب تاثیر روبرو شد PLoS ONE، یعنی بزرگترین نشریه جهان از نظر تعداد مقلات منتشره شده است. ضریب تاثیر PLoS ONE شاهد 16 درصد کاهش بود، به این معنی که از 4/4 در سال 2010 (که در این سال 6749 مقاله منتشر کرده بود)، به 7/3 در سال 2012 (زمانی که تعداد مقالات منتشر شده آن 23468 عدد بوده) رسیده است. جالب این‌که هر چندافراد شاغل در صنعت چاپ و نشر درباره جزئیات گزارش جدید JCR بحث می‌کنند، برخی از نشریات و محققان توجهی به آن نشان نمی‌دهند. چرا این‌گونه است؟
پژوهشگران و متخصصان چاپ و نشر به خوبی از افزایش انتقادات انجام شده از ضریب تاثیر آگاهند. در سال گذشته ابتکاری جدید ارائه شد تا ارزیابی درجه علمی کمتر به ضریب تاثیر وابسته باشد. در دسامبر 2012، گروهی از ویراستاران و ناشران نشریات علمی در نشست سالانه انجمن آمریکایی برای زیست شناسی سلولی در سان فرانسیسکو گرد هم آمدند تا به بحث درباره مسائل مبتلا به این حوزه بپردازند؛ این‌که کیفیت ارزیابی خروجی پژوهش چگونه باید باشد و چگونه باید به آثار مکتوب علمی استناد کرد. آنها همچنین می‌خواستند راهی بیایند تا اطمینان حاصل شود که کیفیت یک نشریه با تاثیر مقالات منحصر به فرد آن برابر است. در این جلسه، آنها را به مجموعه‌ای از توصیه‌ها دست یافتند که به عنوان اعلامیه ارزیابی پژوهش سان فرانسیسکو (دورا) مشهور گردید. این توصیه‌ها به طور عمده بر شیوه‌های مربوط به مقالات تحقیقی منتشر شده در نشریات مورد بررسی تمرکز داشته و به دنبال پیدا کردن روشی برای بهتر کردن الگو‌های ارزیابی کیفیت خروجی تحقیقات هستند. درون‌مایه آمده در دورا [DORA] به شرح زیر است:
•    نیاز به حذف استفاده از سنجش مبتنی بر نشریه، مانند ضریب تأثیر، تامین بودجه، انتصابات، و ملاحظات ترفیعات 
•    نیاز به ارزیابی پژوهش از روی محاسن خاص خود و نه بر اساس نشریه‌ای که پژوهش در آن منتشر شده است
•    نیاز به سرمایه گذاری بر روی فرصت‌های در اختیار قرار داده شده توسط نشریه آنلاین (مانند حذف محدودیت‌های غیر ضروری همچون تعدادی محدود کلمات، شکل‌ها، و منابع مورد اشاره در مقالات و کاوش برای یافتن شاخصی جدید برای اهمیت و تاثیر).
اگر چه دورا روشی برای دستیابی به این پیشنهاد ندارد اما تلاش می کند تا به روشنی از مشکلات مربوط به ضریب تاثیر عبور کرده و مسیر برای غلبه بر این مشکلات ارائه کند. این روش استفاده از ضریب تاثیر برای اندازه گیری تاثیر یک مقاله تحقیقاتی، ارزیابی دستاورد علمی یک پژوهشگر، تصمیم گیری درباره ارتقاء یک محقق، استخدام، و منابع مالی اختصاص داده شده به وی را رد می‌کند. دورا نشان می دهد که استفاده از معیارهای دیگر مبتنی بر نشریه تصویر روشن‌تری از عملکرد یک نشریه ارائه می‌نماید؛ معیار‌هایی همچون ضریب تاثیر پنج سال، EigenFactor، SCImago، شاخص h، تعدد انتشار و معرفی به عنوان سر‌مقاله، و غیره.
اعلامیه دورا از بسیاری از اعضای جامعه دانشگاهی و علمی در سراسر جهان پاسخ مثبت دریافت نموده است. بیش از 8000 شخص حقیقی و 300 شخص حقوقی آن را امضا کرده‌اند. از امضا کنندگان 6٪ آن‌ها داشمندان علوم انسانی و 94 درصد از داشمندان رشته‌های فنی؛ 8/46 درصد از اروپا، 9/8 درصد از آمریکای جنوبی، و 1/5٪ از آسیا هستند. با این حال، برخی از منتقدان اشاره کرده اند که دورا به شدت از ضریب تاثیر انتقاد می‌کند بدون این‌که جایگزینی بهتر برای ارزیابی تاثیر نشریات و نویسندگان آن‌ها ارائه کند. آنها احساس می‌کنند که ضریب تاثیر در دراز مدت قابلیت اطمینان خود را حفظ کرده در حالی‌که دورا بر آن صحه نمی‌گذارد. تامسون رویترز بیانیه‌ای در پاسخ به دورا منتشر کرده است. هر چند رویترز می پذیرد که ضریب تأثیر به معنی این نیست اندازه‌گیری کیفیت مقالات منحصر به فرد در یک نشریه نیست، بر این باور است که این ضریب با شهرت نشریه در آن زمینه علمی همبستگی و رابطه علمی دارد.
آیا شما به عنوان نویسنده و محقق بر این باورید که دورا تغییری در جهان علمی به ارمغان خواهد آورد؟ آیا از آن پشتیبانی می‌کنید؟ لطفا نظرات خود را به اشتراک بگذارید.

منبع: عروج و افول ضریب تاثیر